Hoe maken we grootschalige batterijen rendabel

Batterijen zijn alleskunners. Ze creëren flexibiliteit op het elektriciteitsnet en de energiemarkt. Ze kunnen netcongestie helpen oplossen en bijdragen aan de leveringszekerheid. Bovendien maken ze ruimte voor de groei van wind- en zonne-energie. En toch is het een uitdaging om batterijprojecten rendabel te maken. Rens Savenije, business lead systeemintegratie, vertelt hoe Ventolines tot een positieve business case komt. 

Executive summary

• Systeemintegratie gaat over alle veranderingen die nodig zijn om wind- en zonne-energie grootschalig in te passen.
• Batterijen zijn in opkomst en gaan een cruciale rol spelen in het energiesysteem van de toekomst.
• Het net zit op slot en batterijen dragen bij aan de oplossing.
• De business case van batterijen is met name aantrekkelijk wanneer gecombineerd met windparken en zonneparken.

Systeemintegratie

Rens Savenije begon vijf jaar geleden bij Ventolines als business lead systeemintegratie. Wat verstaan we daar precies onder? Savenije: “Systeemintegratie gaat over de vraag: wat moet er allemaal gebeuren om wind- en zonne-energie in te passen? Hoe ziet het energiesysteem van de toekomst eruit?”

“Systeemintegratie houdt onder andere in dat de industrie elektriciteit moet gebruiken op het moment dat er energie uit wind en zon is,” vertelt Savenije. “We gaan van een aanbod-sturend energiesysteem naar een vraag-sturend systeem. Netbeheerders moeten keihard investeren in een sterker nationaal en Europees elektriciteitsnet. En ook energieopslag is systeemintegratie, bij voorkeur geïntegreerd in een wind- of zonnepark.”

Waarom batterijen nu sterk in opkomst zijn

In april dit jaar werd Rens Savenije geïnterviewd over de ‘stortvloed aan aanvragen’ voor batterijen bij de netbeheerder. Die enorme toename verraste Savenije niet: “Vijf jaar geleden begon ik als business lead systeemintegratie bij Ventolines. Er was toen in Nederland nog heel weinig aandacht voor batterijopslag. We waren aan het pionieren met de eerste projecten. Toen brak de oorlog in Oekraïne uit en schoten de stroomprijzen omhoog. De volatiliteit op de markten was gigantisch. In dat jaar kon je met de opslag van energie ontzettend veel geld verdienen. Dat heeft veel mensen wakker geschud.”

“We waren betrokken bij de allereerste grote batterij van Nederland, in 2018. Die vinden we nu al helemaal niet groot meer.”
– Rens Savenije, business lead systeemintegratie bij Ventolines

Batterijprojecten die nu bij Ventolines lopen

“Inmiddels zijn we het tipping point voorbij, en is het voor steeds meer klanten interessant om te investeren in energieopslag,” vertelt Savenije. Ventolines was betrokken bij verschillende van de eerste grote batterijprojecten van Nederland. De allereerste was voor Greenchoice (‘Megabatterij bij windmolenpark in de Rotterdamse haven’, AD, 2018). Savenije: “Die vinden we nu helemaal niet groot meer. Dat was er een van 10 megawatt. Nu zijn we betrokken bij projecten tot 500 MW. Zo komen bij hoogspanningsstation Westermeerdijk in de Noordoostpolder batterijen van 250 MW. Daarin kan jaarlijks 650.000 megawattuur aan elektriciteit worden opgeslagen. Dat is vergelijkbaar met het verbruik van 200.000 huishoudens.”

Van ontwikkeling naar contractering, bouw en beheer

De projecten die nu lopen, zitten voor een groot deel in de fase van ontwikkeling. Logisch, want veel van deze projecten zijn gestart ten tijde van de prijsstijgingen in 2022. Savenije: “Voor die initiatieven zijn we nu in overleg met bevoegd gezag over de vergunningen. Er zitten ook projecten bij die we al naar het volgende stadium hebben geloodst: er is een netaansluiting en een grondpositie, en in ieder geval zicht op een vergunning. Dan heeft een klant dus al enige zekerheid en starten we met de contractering; de inkoop van alle installaties. Intussen bereiden we ons voor op de bouw en het beheer.”

“Batterijen worden op dit moment nog gezien als verbruikers op het net. Terwijl ze juist een onmisbare schakel vormen. Ze helpen netcongestie oplossen.”
– Rens Savenije, business lead systeemintegratie bij Ventolines

Transportkosten houden de business case tegen

Er zijn dus aardig wat batterijprojecten in ontwikkeling en er zijn veel investeerders. Maar die nemen nu nog een hoog risico. Voor een stand-alone batterij is er namelijk nog geen business case. Rens Savenije vertelt waarom: “Dat heeft te maken met de transportkosten; de kosten die de netbeheerder rekent voor het onttrekken van stroom aan het net. Dat tarief is in de afgelopen jaren vervijfvoudigd bij TenneT. De kosten hiervoor betaalt alleen de eindgebruiker.

Het net piept en kraakt

En wat nu zo tegenstrijdig is, aldus Savenije en vele professionals met hem: “Batterijen worden op dit moment nog gezien als verbruikers. Terwijl ze juist een onmisbare schakel vormen, en het probleem van netcongestie en onbalans helpen oplossen. TenneT zegt dat er 9 gigawatt aan regelbaar vermogen nodig is in het net voor 2030. Anders is de hoge standaard van leveringszekerheid die we in Nederland gewend zijn niet meer gegarandeerd. Als we dat écht willen, dan moeten er systeembatterijen komen. Het net piept en kraakt nu al. Daarom is het zo belangrijk dat hier iets aan gebeurt.”

Nederland blijft achter

In andere West-Europese landen is de implementatie van batterijprojecten al een stuk verder. Savenije: “Bijna alle Europese landen om ons heen hebben een vrijstelling op de transportkosten ingesteld voor batterijen. Daardoor zie je nu dat in België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk het ene na het andere grote project wordt aangekondigd. Nederland blijft hierin echt achter.”

Jaarlijks 2 miljard schade door netcongestie

Onlangs is in een studie vastgesteld dat de schade van het niet implementeren van batterijen in het net veel groter is dan de opbrengst uit transportkosten. Dat komt met name doordat we steeds vaker te maken zullen krijgen met stroomstoringen, en die veroorzaken weer defecten in apparaten. (Onderzoeksbureau Ecorys: ‘Grote batterijen kunnen Nederlandse samenleving € 2 miljard per jaar besparen.’)

“Elektrificatie van de industrie is superbelangrijk voor de energietransitie. Maar het net zit op slot en dat houdt economische groei tegen.”
– Rens Savenije, business lead systeemintegratie bij Ventolines

Het net zit op slot en dat houdt economische groei tegen

Met name de industrie merkt de gevolgen van netcongestie. Savenije: “De elektrificatie van de industrie is superbelangrijk voor de energietransitie. Maar het net zit op slot en dat houdt economische groei en verduurzaming tegen. Bedrijventerreinen kunnen nu niet overstappen van gas naar een eigen zonnedak met warmtepomp, omdat het net te zwaar belast is. En dat werkt weer in de hand dat bedrijven zich niet kunnen vestigen, en niet kunnen uitbreiden.”

Rendabele business case voor batterijen

Toch heeft Ventolines een oplossing ontwikkeld om de business case van een batterij ook nu al rendabel te maken. Savenije: “We maken een combinatie met bijvoorbeeld een windpark. We sluiten de batterijen niet rechtstreeks op het net aan, maar we installeren ze zoals we dat noemen achter de meter. De batterij laadt alleen rechtstreeks uit het windpark. In de uren dat het niet waait, verlies je inkomsten met de batterij omdat je niet kunt laden. Maar je vermijdt in die uren ook die hele hoge transportkosten. Daarin ligt ergens een bepaald optimum.”

Complexe rekenmodellen

“Wij bedenken handelsstrategieën waarbij we de batterij zó dimensioneren dat de inkomsten die je verliest doordat je niet kunt laden lager zijn dan wat je zou betalen aan transportkosten. Hier werk ik al vijf jaar aan. Met deze complexe rekenmodellen kunnen we onze klanten adviseren bij de overweging van een batterij. Zo komen we tot een business case die wél uit kan.”

Cable pooling op bedrijventerreinen

Verder staan we industrie- en bedrijventerreinen bij in het delen van netaansluitingen via een juridische structuur: ‘virtual cable pooling’. Savenije: “We helpen deze klanten om slimme contracten met de netbeheerder te sluiten. De bedrijven op zo’n terrein kunnen dan via een energiehub gezamenlijk optimaal gebruikmaken van zon, wind en batterijen. We creëren zoals we dat noemen een virtuele cable pool, waarbij we het gebruik en de opwek van energie op het terrein op elkaar afstemmen. Zo kunnen deze partijen toch uitbreiden en verduurzamen.”

“Onze juridische afdeling heeft een modelovereenkomst voor cable pooling publiek beschikbaar gesteld. Dat doen we echt uit overtuiging.”
– Rens Savenije, business lead systeemintegratie bij Ventolines

Cable pooling

Bij Ventolines leveren we alle diensten rond duurzame energie, van A tot Z. Dat heeft een aantal unieke voordelen, met name bij systeemintegratie. Savenije: “We hebben een hele sterke juridische afdeling, die bijvoorbeeld een modelcontract heeft ontwikkeld voor cable pooling; het delen van netcapaciteit voor wind, zon en batterijen. Zoiets vergt ontzettend veel afspraken, helemaal als er verschillende eigenaren bij betrokken zijn.” De modelovereenkomst zorgt ervoor dat we in hoog tempo alle juridische afspraken kunnen maken voor onze klanten.

Modelcontract drijft de energietransitie vooruit

Onze juristen hebben het modelcontract ontwikkeld in samenwerking met Invest NL en de branchevereniging. Savenije: “Die modelovereenkomst hebben we publiek beschikbaar gesteld. Dat doen we echt uit overtuiging, om de energietransitie te versnellen. Heel veel partijen kunnen zich zo’n contract niet veroorloven, terwijl ze het wel nodig hebben.”

“In alle fasen denken we na over het eindplaatje voor de klant. Dat kan alleen als je alle services in huis hebt.”
– Rens Savenije, business lead systeemintegratie bij Ventolines

Integrale aanpak geeft klanten onderhandelingsruimte

Ook in de vergunningenprocedure profiteren klanten van onze integrale aanpak, vertelt Savenije. “Waar veel klanten tegenaan lopen, is dat je voor een batterij een bouwvergunning moet aanvragen. Daarvoor moet je precies weten hoe de batterij eruit ziet; tot de voeg van het metselwerk aan toe. Dat dwingt klanten om al vroeg voor één specifieke batterij te kiezen. Wij schrijven de vergunning daarom zo dat de gemeente genoeg details heeft, maar dat onze klanten nog opties hebben. Anders zit je vast aan één leverancier en is er geen onderhandelingsruimte.”

“We willen zelf ook graag die optie openhouden”, vertelt Savenije. “Wij vinden het niet wenselijk om te vroeg een leverancier te kiezen. We haken mensen aan die normaal gesproken nog helemaal niet in beeld zijn in de vergunningenfase. Specialisten in de bouw bijvoorbeeld. In alle fasen denken we na over het eindplaatje voor de klant. Dat kan alleen als je alle services in huis hebt.”

Ontmoet Rens Savenije bij het Energieopslag Event op 7 december 2023 in de Jaarbeurs in Utrecht. Hij is een van de sprekers.