Euroforum Blog Het kennis blog van Euroforum
De energiesector is een wereld van regels, heel veel regels. Het karakter van de diensten en producten in deze sector maakt dat deze regels ook echt nodig zijn. Het uitblijven van adequate regelgeving kan zelfs partijen afschrikken om te investeren in het energiesysteem van de toekomst.
Op dit moment vindt een transitie plaats naar een nieuw duurzaam energiesysteem, waarin onderwerpen als hernieuwbare energiebronnen, decentrale opwekking en verhoogde energie-efficiëntie een grote rol spelen. Hiervoor is een voorspelbaar systeem van regels nodig dat consistent is, de juiste prikkels bevat, begrijpelijk is en alleen dát regelt wat nodig is. Een bijkomende uitdaging is, dat nog helemaal niet duidelijk is hoe dat duurzame energiesysteem van de toekomst eruit zal zien. Technische innovatie en nieuwe business modellen zullen hier in sterke mate invloed op hebben. Hoe te komen tot regelgeving die het duurzame energiesysteem van de toekomst mogelijk maakt?
In de energiesector hebben we meerdere ontwikkelmodellen de revue zien passeren. Voor wat betreft fasering onder meer de volgende: eerst doen, dan regelen (groen gas); eerst regelen, dan doen (verplicht leveranciersmodel); beetje regelen, dan doen en daarna meer regelen (liberalisering energiemarkt). Voor wat betreft het detailniveau van de regelgeving, varieerde het van een kader dat grotendeels door partijen in de energiesector zelf ingevuld diende te worden — door zelfregulering of simpelweg door te handelen — tot gedetailleerde regels waar de interpretatie tot het minimum werd beperkt. Ook de inbreng vanuit de energiesector en afnemersorganisaties bij de verschillende trajecten verschilde, waarbij de ene keer veel invloed is uitgeoefend door partijen uit de energiesector, en de andere keer de inbreng beperkt bleef tot inhoudelijke kennis waarbij met name afnemersorganisaties hun invloed deden gelden.
Om te beoordelen welke fasering, detaillering of inspraak het beste resultaat oplevert, is onder meer van belang of de doelsituatie duidelijk is, wat de complexiteit van de materie is, wat de verhoudingen in de sector zijn en wat het maatschappelijk belang is.
Allereerst is de doelsituatie van de energietransitie nog niet duidelijk. Dat komt omdat niet bij voorbaat bepaalde technologieën en business modellen als succesvol te kwalificeren zijn. Dit betekent dat voor de regelgeving voor het toekomstige energiesysteem niet een bepaalde techniek of een specifiek business model als uitgangspunt kan worden genomen. Het is echter vanzelfsprekend onmogelijk regels te hanteren zonder een bepaald business model als uitgangspunt te nemen. Het business model wordt vervolgens steeds aangepast aan nieuwe ontwikkelingen zoals de slimme meter. Zo is voorstelbaar dat het afrekenen van de inkoop voor profielklanten op een bepaald moment (deels) op grond van uur- en kwartierwaarden op de slimme meter plaatsvindt. Een andere ontwikkeling is dat de grote centrale productie-eenheden steeds meer plaats moeten maken voor decentrale opwekking. Dit heeft tot gevolg dat regelgeving het mogelijk moet maken of zelfs dient te stimuleren dat andere oplossingen worden gezocht voor het balanceren van het net. Dat kunnen meer regionaal georiënteerde oplossingen zijn die eventueel gerealiseerd kunnen worden met smart grid toepassingen. De Experimenten AMvB waar bepaalde initiatieven in kunnen worden gegoten lijkt de juiste weg, al moet nog blijken of de condities waaraan voldaan dient te worden, realiseerbaar zijn.
Diepgaande kennis van de energieprocessen is in de energiesector onmiskenbaar noodzakelijk om adequate regelgeving voor de energietransitie te maken. De relatie tussen de fysieke balans van het net, het meten van de energiestromen en de commerciële processen, gecombineerd met uitzonderingen voortkomend uit de praktijk van alledag maakt dat het systeemmoeilijk te doorgronden is. Betrokkenheid van praktijkmensen bij de totstandkoming van regelgeving is daarom onmisbaar.
De verhoudingen in de energiesector zijn op dit moment ook aan verandering onderhevig. Het is mogelijk dat bepaalde huidige spelers op de energiemarkt nog wat te terughoudend zijn voor hetgeen nodig is om te komen tot een nieuw duurzaam energiesysteem. Dat kan voortkomen uit de vrees dat de integriteit van het systeem in gevaar komt, maar zou eventueel ook voort kunnen komen uit de bedreiging van de eigen positie. Zelfregulering — of het nu is door eigen regels op te stellen dan wel door feitelijk handelen — kan daardoor onvoldoende effectief zijn.
Dat brengt ons meteen tot het laatste punt van aandacht: het maatschappelijk belang van de transitie. Dit is zeer groot. De gevolgen strekken veel verder dan alleen het gebruik van energie vandaag de dag. Mede om die reden zou de politiek hier een meer bepalende rol dan bij andere veranderingen dienen te spelen. Dit betekent dat de politiek zich niet aansluit bij bepaalde regels omdat er bijvoorbeeld consensus is onder de belangrijkste stakeholders in de energiesector. De politiek zal eigenstandig een beslissing moeten nemen.
Dit alles brengt ons tot enkele gezichtspunten, zonder het gewenste ontwikkelmodel al volledig voor ogen te hebben. De rol die EZ zou passen is die van een directief opererende regisseur, diegoed luistert naar wat partijen zeggen, gebruikmakend van de kennis in de energiesector en de ervaring van afnemers. EZ dient hierbij niet als primaire doel te hebben het realiseren van consensus, maar het formuleren van beleidsopties waarin alle aanwezige kennis is geïncorporeerd, zodat de politiek de beslissing kan nemen. Daarbij zou — vroeg in het proces — de aanwezige kennis worden gebruikt, en worden gehandeld met respect voor het democratisch mandaat. Ondanks de alom gevoelde huiver voor gedetailleerde regels, denken wij dat gedetailleerde regels nodig zijn voor gebieden waar nieuwe partijen de markt willen betreden. Een — noodzakelijkerwijs — sterk gereguleerde markt als de energiemarkt vereist een transitie met op cruciale gebieden gedetailleerde regelgeving.
Voor alle duidelijkheid, als deze regels niet door de formele wetgever of het bestuur worden aangenomen dan worden ze wel door marktpartijen vormgegeven door middel van zelfregulering, dan wel feitelijk handelen. Onzekerheid over welke kant een markt zich zou moeten, dan wel zal, ontwikkelen zou niet moeten worden opgelost door niets te regelen. Een zo nodig verbeterde vorm van de Experimenten AMvB zou hier oplossingen kunnen bieden.
We kijken met belangstelling uit naar het debat van de bestuurders van gevestigde en nieuwe marktpartijen, juristen en overheid over de mogelijkheden die zij zien om (samen) meer grip te krijgen op de regelgeving.
Michelle de Rijke, Partner bij Bird en Bird
Michelle is partner en hoofd van de Energiegroep van Bird en Bird in Nederland en maakt tevens deel uit van de International Energy en Utilities Group van Bird en Bird. Zij treedt ruim 15 jaar op als adviseur voor een breed cliëntenbestand van brancheorganisaties, energieproducenten, leveranciers, netbeheerders, industriële grootverbruikers en overheden. Michelle is hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Energierecht en bestuurslid van de Nederlandse Vereniging voor Energierecht.
Ard Jan Dunnik, Associate bij Bird en Bird
Ard Jan adviseert cliënten in de energie, IT en telecommunicatiesector onder meer over marktregulering, duurzame energieprojecten en privacy. Voordat Ard Jan bij Bird en Bird in dienst trad in 2013 heeft hij 16 jaar als management consultant bedrijven geadviseerd over de verbetering van hun organisatie, bedrijfsprocessen en infomatietechnologie. Daarbij richtte hij zich in het bijzonder op de veranderingen die de liberalisering van de energiemarkten met zich meebracht. Ard Jan is afgestudeerd aan de Universiteit Twente in 1993 in computerwetenschappen (M.Sc.) en aan de Universiteit van Leiden in rechten in 2013 (civiel recht, LL.M.).
