‘Fundamenteel andere koers nodig voor risicomanagers’

Martin van Staveren is de hoofddocent van de verkorte opleiding Risicomanagement voor de profit sector. Zijn andere kijk op risicomanagement en praktijktips dringen diep door in het wezen van de risicomanager.

 

In het risicomanagement is heel veel, erg drastisch aan het veranderen?

Ja. Veel dingen moeten veranderen om risicomanagement hanteerbaar houden en effectief te maken, maar in veel organisaties wordt nog gewerkt met risicomanagement oude stijl. Men denkt bijvoorbeeld dat elk risico te kwantificeren is, in een getal. Voor veel hedendaagse strategische risico’s kan dat helemaal niet. Het moderne risicomanagement neemt afstand van deze illusie van maakbaarheid en beheersbaarheid.

Daarvoor in de plaats komt de noodzaak voor het open gesprek over die risico’s, die er echt toe doen, met oog voor verschillen in risicoperceptie. En dus met het feit dat de meeste risico’s niet 100 % objectief te maken zijn.

Die interne risicomanager doet alleen maar wat de toezichthouder verlangt, toch?

Zowel interne risicomanagers als veel externe toezichthouders hebben de neiging om vooral op de procedures en aantoonbaarheid harde risk controls te letten. In toenemende mate groeit het besef dat oog voor gedrag en cultuur minstens zo belangrijk is . Een mooi voorbeeld van deze verschuiving is DNB, de Nederlandse Bank. Die let inmiddels bij het toezicht ook op de cultuur, bijvoorbeeld de mate waarin tegenspraak is georganiseerd. Het zou goed zijn als andere toezichthouders dit overnemen.

Tegelijkertijd neemt de allergie in de maatschappij voor opgetreden risico’s toe.

De maatschappij – en dat zijn wij met z’n allen – lijkt steeds minder bestand tegen onvermijdelijke gebeurtenissen. Maar ook hier zie ik wel een kentering. Zo sprak minister Hennis bij het uitzenden van militairen op een missie de woorden: wat u gaat doen is niet risicoloos. Recent werd aan Nederlandse militairen in Litouwen voor de camera gevraagd of ze voor hun taak hun leven zouden geven. Het besef begint hier en daar door te dringen dat je niet alles kunt afdichten met de vele regels en protocollen.

Hoe ziet u dat vertaald naar het risicomanagement?

“We moeten niet alles willen dichtregelen. Risico’s en maatregelen moeten in een redelijke verhouding tot elkaar staan. Van belang is het al genoemde open risicogesprek . Bestuurders moeten inmiddels volgens de nieuwe Governance Code aangeven hoe groot de risicobereidheid van de organisatie is. Ze moeten daar dus expliciet over gaan nadenken. En vergeet niet dat er volgens bijvoorbeeld de wereldwijde ISO risicomanagement richtlijn ook ‘positieve risico’s’ zijn: onzekerheid met positieve gevolgen op doelstellingen . Hoe weeg je die mee? Dit soort vragen zorgt voor zinnige gesprekken.”

Dit zullen de risicomanagers merken in hun werk. Hoe besteedt u daar aandacht aan in de opleiding?

“In de opleiding is aandacht voor de totale risicomanagement cyclus: doelen stellen, risico’s identificeren, ze classificeren, keuzes maken over al dan geen beheersmaatregelen, evaluatie of die maatregelen werken als bedoeld en rapportage.

Vooral het afleiden van risico’s uit doelen, en daarmee doelgericht risicomanagement ontwikkelen, is een eye opener voor veel deelnemers. Risicomanagement kan ook over positieve zaken gaan: mooie doelen realiseren, ondanks onzekerheid! Risicomanagers moeten dus afleren om alleen te focussen op de beren op de weg.

Zo leren omgaan met risico’s is eigenlijk niets minder dan een innovatie. Het is nog nieuw voor veel organisaties. Om dit voor elkaar te krijgen moet een aantal voorwaarden aanwezig zijn, zoals het kunnen voeren van open risicogesprekken, met ruimte voor perceptieverschillen.

Filosofisch gezien ontneemt u uw cursisten een heleboel zekerheden?

Ja en dat is nodig ook. We leven immers in een vuca wereld. Oftewel eentje waarin volatiliteit, onzekerheid (uncertainty), complexiteit en ambiguïteit aan de orde van de dag zijn. Zie je je organisatie als een Ferrari of als een regenwoud? Een Ferrari is helemaal uitgedokterd, afgesteld en georganiseerd. Alles is te begrijpen en zo nodig te herstellen. Een regenwoud is een complex systeem met allerlei afhankelijkheden die we nooit helemaal zullen begrijpen. Het is een levend systeem en kan zichzelf in belangrijke mate herstellen.

Kortom, als je tegenwoordig risicomanagement als een volledig maakbaar systeem ziet, dan loop je daarin onvermijdelijk vast. Dé uitdaging veel organisaties is dan ook het omarmen van onzekerheid, in plaats van het alleen maar proberen te vermijden. De moderne risicomanager kan daar een hele belangrijke rol in gaan spelen.