Vragen en antwoorden aan Jos van Dalen, Kwartiermaker Programma Aardgasvrije Wijken

Tijdens het Nationaal Warmte Congres 2018 gaf Jos van Dalen, Kwartiermaker Programma Aardgasvrije Wijken, Ministerie van Binnenlandse Zaken insight over de Proeftuinen Aardgasvrije Wijken in Nederland. Na afloop hebben wij hem de nog onbeantwoorde vragen voorgelegd. 

Krijgen proeftuinen experimenteerruimte om een einddatum gaslevering te communiceren?

“Gemeenten met een proeftuin krijgen een rijksbijdrage om de onrendabele top van het aardgasvrij maken van een wijk te dekken. Daarnaast kunnen ze, samen met gemeenten die geen proeftuin hebben, een beroep doen op het kennis- en leerprogramma bij alle praktische vragen waar ze tegenaan lopen. Tot slot dient het programma met de proeftuinen en het kennis- en leerprogramma als een loket waar gemeenten knelpunten die ze tegenkomen in de uitvoering kunnen agenderen. Wanneer hieruit blijkt dat er een behoefte is aan experimenteerruimte om een einddatum voor gaslevering aan bewoners te communiceren, kan het programma helpen om te verkennen wat er juridisch of beleidsmatig mogelijk is.”

Hoeveel CO2 uitstoot is gereduceerd in die proeftuinen, als het al gereduceerd is?

“De gereduceerde uitstoot in broeikasgasemissies is niet gevraagd bij het indienen van een aanvraag door gemeenten. Deze hoeveelheid is dus niet uit de ingediende aanvragen te halen. Het zal een onderdeel zijn van de monitoring wanneer de proeftuinen door gemeenten gerealiseerd worden.”

Kunnen de afsluitkosten op woningniveau gesocialiseerd worden?

“In de proeftuinen kunnen gemeenten de rijksbijdrage inzetten om bewoners tegemoet te komen wanneer ze kosten maken voor de afsluiting van het aardgas. De gemeente bepaalt de wijze waarop het geld aan bewoners wordt uitgekeerd.”

Komt er elk jaar een nieuwe ronde van proeftuinen?

“In het Klimaatakkoord worden afspraken gemaakt voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving. De proeftuinen passen bij de wijkgerichte aanpak die hier wordt gekozen. Het ligt daarom in de verwachting dat er op basis van het Klimaatakkoord ook de komende jaren budget zal zijn voor nieuwe proeftuinen. Het is echter pas zeker nadat het Klimaatakkoord volledig is afgerond.”

Wordt de regeling in 2020 en verder verlengd?

“Zie ook antwoord op de vraag hierboven. De proeftuinen zijn bedoeld om te leren hoe we in Nederland kunnen komen tot een opschaling van de wijkgerichte aanpak waarmee uiteindelijk de hele gebouwde omgeving van Nederland in 2050 CO2-arm is. Vanaf een bepaald schaalniveau past een aanpak met proeftuinen echter minder goed en zijn er meer generieke maatregelen nodig.”

Aardgasvrij betekent groen gas vrij en waterstof vrij. Wat vind u van deze oplossing lock-in?

“Groen gas en groene waterstof kunnen duurzame alternatieven zijn voor de fossiele brandstof die aardgas is. Alle alternatieven die helpen bij de verduurzaming Nederlandse energievoorziening zijn hard nodig. In de praktijk van onder meer de proeftuinen zal moeten blijken welk alternatief het meest wenselijk en kosteneffectief voor iedere toepassing.”

Waarom de naam proeftuin? Het lijkt me niet fijn om als bewoner een “proefkonijn” te zijn in een proeftuin. Hoe ontzorgt het Rijk de bewoners van de eerste wijken?

“De rijksbijdrage wordt in veel proeftuinen ingezet om extra kosten of financiële risico’s van bewoners zo veel mogelijk weg te nemen. Daarnaast was aandacht voor draagvlak en participatie van bewoners een belangrijk criterium bij de selectie van de proeftuinen.”

Hoe voorkom je spanning tussen corporaties en gemeenten? Koplopers vs gebiedsgericht?

“Gemeenten maken hun plannen voor aardgasvrije wijken in goed samenspel met de lokale stakeholders zoals corporaties. Corporaties zijn onmisbaar voor de energietransitie. Gemeenten en corporaties dienen op basis van de Woningwet al samen te werken. Komende jaren zal blijken wat de beste wijze van samenwerken is richting aardgasvrije wijken.”

Moeten corporaties meebetalen voor de particulier?

“Corporaties hebben een taak voor het huisvesten van mensen met een laag inkomen. Corporaties mogen niet meebetalen aan het verduurzamen van woningen die niet in hun bezit zijn. Wel kan gekeken worden op welke wijze de kennis van corporaties kan worden ingezet ten behoeve van de wijkgerichte aanpak.”

Wat moeten welwillende woningeigenaren NU doen, terwijl gemeenteplannen nog niet duidelijk zijn?

“Bewoners kunnen voor zichzelf een afweging maken welke met welke maatregelen ze nu stappen kunnen zetten ongeacht de plannen van de gemeente. Websites zoals www.energiebesparendoejenu.nl of lokale energieloketten kunnen hierbij helpen.”

Waterstof en ook groen gas hebben een grote potentie. Hoe denkt u over een lock-in door nu gas uit te faseren en woningeigenaren af te sluiten voor toekomstige CO2 vrije energiedragers?

“Op dit punt zijn nog geen principiële keuzes gemaakt. Op dit moment zijn deze technieken te duur om grootschalig toe te passen in de gebouwde omgeving. In de proeftuinen sluiten we geen enkele techniek principieel uit mits er voldoende zicht is op een daadwerkelijke realisatie.”

“Verstandig om nu al iets te doen”, geldt dat volgens BZK ook voor waterstof?

“Wanneer een gemeente kiest voor waterstof en kan onderbouwen dat dit haalbaar en betaalbaar is te maken met behulp van de rijksbijdrage is hier binnen de huidige proeftuinen ruimte voor. Uiteraard dient dit goed onderbouwd te worden en concurreert een dergelijke aanvraag met die van andere gemeenten.”

Waarom geen subsidie voor isolatie?

“Op dit moment is er geen generieke regeling voor isolatie van woningen. Mogelijk komen er op basis van afspraken in het Klimaatakkoord wel subsidie voor isolatie.”

Hoe komen lage-temperatuur warmtenetten en andere kansrijke innovaties in de warmtevisies aan bod?

“Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het opstellen van een transitievisie warmte uiterlijk in 2021 en bepalen waar lage-temperatuur warmtenetten en innovaties van toepassing zijn. Voor ondersteuning kunnen ze gebruik maken van het nog op te richten Expertise Centrum Warmte (ECW).”

We hebben het over warmte, maar vergeten we duurzame koude niet? Het afvalproduct van warmte is koude en vice versa.

“De totale energieproductie en vraag voor een gebied wordt meegenomen in de RES en in de transitievisies warmte. Hier hoort koeling ook bij. In de utiliteitsbouw wordt al veel gebruik gemaakt van WKO systemen; dit kan verder worden uitgebreid en opgeschaald.”

Waarom is er zo weinig aandacht voor hybride oplossingen (gezien het feit dat die een veel laagdrempeligere (incl. goedkoper) stap richting verduurzaming bieden)?

“Onder bepaalde omstandigheden kan dit een stap zijn in de transitie naar een volledig duurzame energievoorziening met lage temperaturen of duurzaam gas.”

Voorziet u ook juridische hobbels bij de proeftuinen?

“Dat zal moeten blijken. In het kader van het Klimaatakkoord wordt een wetgevingsagenda opgesteld. En in de proeftuinen worden mogelijke juridische knelpunten opgehaald. Dit kan leiden tot aangepast beleid en/of regelgeving.”

Waarom wachten we niet op de waterstofrevolutie?

“Nog onzeker hoe snel dit beschikbaar kan zijn en of de gebouwde omgeving dan de meest logische toepassing is. Op dit moment is waterstof dat zeker nog niet. Mogelijk dat op termijn waterstof interessant is, zoals voor wijken waar geen andere duurzame oplossingen voorhanden zijn. Wachten is echter geen optie, omdat anders de doelen voor 2050 zeker niet gehaald worden.”

Hoe belangrijk is bij lokale betrokkenheid de lokale energie coöperatie?

“Erg belangrijk. Dit zijn pioniers met lokale kennis. Het is interessant om te verkennen wat hun rol kan zijn bij verdere opschaling.”

Is er voldoende diversiteit in de proeftuinen op technisch gebied (all electric, waterstof door gasleidingen) of ligt de focus vooral op warmtenetten?

“Zicht op een snelle realisatie was een belangrijk criterium. Omdat warmtenetten op dit moment het snelst rendabel zijn starten veel proeftuinen met warmtenetten. Er zitten echter ook proeftuinen tussen met andere opties zodat we ook hierover kunnen leren.”

Wat is ‘aardgasloos’?

“We spreken van aardgasvrij. Dat betekent dat er geen aardgas wordt gebruikt in een wijk of buurt, maar niet fossiele oplossingen voor verwarming en warm tapwater.”