Groei versus management control?

Nederlandse autobouwer Lightyear werd opgericht in 2016. Het bedrijf ontwerpt en fabriceert auto’s die deels op zonne-energie rijden. Het eerste model dat op de markt werd gebracht was de Lightyear One; een exclusief model met een aanschafprijs van 250.000 euro. De onderneming wilde in 2025 met de lancering van het model Lightyear 2 een zonneauto aanbieden die bereikbaar moest zijn voor een groter publiek; beoogde vraagprijs 40.000 euro. Er was veel belangstelling voor dit model, zo plaatste autoleasebedrijf Arval een order van 10.000 stuks en liep het totaal aantal voorbestellingen voor dit model op tot een totale waarde van 840 miljoen euro in december 2022. Groot was de verbazing toen het bedrijf één maand later failliet werd verklaard. “Lightyear, producent van zonneauto, liep vast in groeispurt” kopte NRC Handelsblad op 27 januari 2023.

Verband tussen groei en management controls

De bovenstaande krantenkop suggereert dat er een verband is tussen groei aan de ene kant, en controlproblemen aan de andere. Blijkbaar zijn ambitieuze groeiplannen, ondersteund met goedgevulde orderboeken, geen garantie voor continuïteit. Toch zal iedere startende ondernemer hopen op een fase waarin de onderneming forse groeicijfers zal laten zien, ook al is die groei blijkbaar niet zonder risico’s.

Ik zie hier een verband naar de leeftijd van de organisatie. De literatuur hanteert hier vaak een vijf fasenmodel: introductie, groei, rijpheid, verval, en (eventueel) herstel. Maar, het is zeker niet zo dat elke organisatie deze fasen stapsgewijs doorloopt, het voorbeeld Lightyear illustreert dit op pijnlijke wijze. Dit bedrijf “springt” immers van de introductiefase in één keer naar de vervalfase.

De rol van management controls in de verschillende levensfasen

Vanuit Management Control perspectief wil men dit natuurlijk voorkomen. Het was voor mij reden om samen met Martijn van Deun in kaart te brengen wat we weten over het belang van de diverse management controls per levensfase van de organisatie. We hanteerden daarbij het framework van Malmi en Brown dat vijf typen controls onderscheidt: cultural controls, planning, cybernetic controls, rewards & compensation, en administrative controls. In deze column wil ik drie belangrijke uitdagingen voor de CFO kort bespreken.

Introductiefase: cultuur is alles

Organisaties in de introductiefase leunen zwaar op cultural controls (the tone at the top). Ze hebben een afkeer van planning en administrative controls. Er wordt soms zelfs met dedain over gesproken. Dit is een risico. The CFO zal de charismatische leider ervan moeten overtuigen dat zijn succesvolle organisatie er niet aan ontkomt om een aantal (volgens de leider “bureaucratische”) administratieve controls te implementeren. Denk hier bijvoorbeeld aan operating and cash budgets om toekomstige liquiditeitsproblemen te vermijden. Als dit overtuigen niet lukt, mag men vroeg of laat problemen verwachten.

Groeifase: decentralisatie en planning

De groeifase stelt de CFO voor soortgelijke uitdagingen. Administrative controls zijn hier onmisbaar, maar de charismatische leider moet er nu ook van overtuigd worden dat hij beslissingsbevoegdheden moet gaan decentraliseren. Dit is moeilijk voor charismatische leiders. Succesvolle decentralisatie vereist de invoering van cybernetic controls (denk aan een budgetcyclus) om beheerst te kunnen groeien; de CFO zal de leider ook hiervan moeten overtuigen.

Rijpheid en vervalfase: nu juist minder administratieve controls

In de rijpheid en vervalfase zien we een tegengestelde uitdaging. Het risico in deze fasen is (het ontstaan van) een overvloed aan administrative controls. De CFO zal zich hier moeten inspannen om de inzet van administrative controls juist af te remmen of zelfs te reduceren. Als dit lukt, dan kan de organisatie succesvol herstellen naar de revival stage waar cultural control dominanter wordt.

Als dit niet lukt, doemt de vervalfase op aan de horizon…

“Prof. Corbey zal in zijn bijdrage tijdens de opleiding Business Controller aandacht besteden aan dit onderwerp. Denk aan vragen als: “In welke levensfase zit onze organisatie eigenlijk?” En de twee belangrijke vervolgvragen: “Passen onze huidige business controls nog wel goed bij deze fase? Hoe zouden we kunnen verbeteren?”

Meer informatie over deze opleiding?

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen als column van Prof. dr. ir. Michael Corbey in CFO Magazine België, oktober 2023.