“Jaarrekening heeft langste tijd gehad”

In aanloop naar het jaarlijkse Seminar Jaarrekeningactualiteiten interviewden wij Hans Verkruijsse. Hans is op 6 november docent van het pre-seminar, dat dit jaar gaat over het onderwerp: data en uw jaarrekening.

Welke functie hebben data bij het samenstellen van de jaarrekening?

“Voor het samenstellen van een jaarrekening heb je data nodig. Dat is altijd al zo geweest. Zonder data heb je geen jaarrekening. Tot een paar jaar terug wisselden we altijd documenten uit, waaronder de jaarrekening, gebaseerd op de RJ of IFRS. De stakeholders moesten er hun weg maar in zien te vinden, ook al telde de jaarrekening 300 pagina’s.”

Dat is veranderd. Hoe komt dat?

“Vooral door de introductie van XRBL. Stakeholders worden nu uitvragende partijen, die precies aangeven in welke informatie ze geïnteresseerd zijn. De rest kan hun als het ware gestolen worden. Wat ook helpt, is de introductie van het referentiegrootboekschema. Dat schema is niet verplicht maar wel makkelijk, omdat dan bij iedereen – ik noem maar een voorbeeld – rekening 100 de rekening Debiteuren is. Als iedereen dat schema volgt, is het heel eenvoudig om je weg te vinden in een jaarrekening, trendanalyses te doen en vergelijkingen met peers te maken. Dán pas mag je spreken van data analyse.”

Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen voor accountants?

“Voor accountants geldt dat ze steeds meer big data, ongestructureerde data dus, bij hun analyses zullen moeten betrekken. Dan krijg je namelijk een veel beter beeld van de onderneming. De vraag daarbij is: hoe betrouwbaar zijn die big data? Het is als bij een ketting: die is net zo sterk als de zwakste schakel. De accountant zal veel data driven verklaringen gaan afgeven in de toekomst. Hij geeft niet langer een getrouw beeld van de werkelijkheid, maar een verklaring dat de data kloppen – of niet kloppen. De accountant wordt een soort slot op de deur en zorgt voor data level assurance in plaats van document level assurance.”

Geldt voor controllers hetzelfde?

“Controllers hebben in de loop der jaren veel werk overgenomen van accountants, om dat werk vervolgens binnenshuis uit te voeren. Dat neemt alleen maar toe. Data-uitwisseling vindt straks niet slechts één keer per jaar plaats, maar meerdere keren per jaar. De accountant toetst dan of de procedure die de controller heeft gevolgd correct is. De overheveling van taken van de accountant naar de controller is een logisch gevolg van onze behoefte aan continue zekerheid en daarvoor zijn continuous monitoring en continuous auditing nodig.”

Wat betekent de verschuiving van documentuitwisseling naar data-uitwisseling voor het samenstellen van de jaarrekening?

“De hamvraag is: moet er überhaupt een jaarrekening samengesteld worden? Misschien dat de overheid er nog een poos aan vasthoudt. In dat geval wordt de jaarrekening een overzicht met vooral cijfers en amper nog tekst. Neem het onderwijs. Alle scholen zijn met elkaar verbonden binnen het SBR-XBRL-programma. Daardoor worden heel veel gegevens rondgepompt. Wat voor toegevoegde waarde heeft een jaarrekening dan nog? Weinig, lijkt me. Ook de banken hebben hem niet meer nodig; die krijgen per maand of kwartaal gegevens van de bedrijven via XBRL. De bank analyseert dan zonder tussenkomst van mensen hoe je presteert ten opzichte van je peers. Kortom, ik kan me goed voorstellen dat de jaarrekening zijn langste tijd heeft gehad en op termijn verdwijnt.”

Hoe kun je de betrouwbaarheid van data waarborgen?

“Ik denk dat we goed moeten kijken naar technieken die andere branches gebruiken. Als een F16 in het Midden-Oosten over een conflictgebied vliegt en een tank waarneemt, weet de piloot in no time of het een bevriende of een vijandige tank is. In het ziekenhuis vinden soortgelijke analyses plaats. De behandelend arts weet dankzij intelligente systemen al heel snel of een verandering van de conditie van een patiënt een goed of een slecht teken is. Verder zouden we gebruik kunnen maken van Bayesiaanse statistiek, een vorm van kansberekening. Dergelijke technieken kunnen helpen om vast te stellen of data betrouwbaar zijn of niet.”