Pensioenfondsen nemen de ruimte die ze nodig hebben

Hebben pensioenfondsen voldoende speelruimte om succesvol te beleggen? Arjen Pasma is Chief Risk Officer bij PGGM Vermogensbeheer. We spraken hem kort in aanloop naar Het Pensioen Event. “Pensioenfondsen nemen de ruimte die nodig is.”

Hoe kan een pensioenfonds kiezen tussen meer of minder risicovol beleggen?

“Sommige factoren liggen vast, aan andere knoppen kun je draaien. Hoeveel beleggingsrisico het bestuur wil nemen, hangt af van de pensioenambitie, de pensioenpremie en het benodigde rendement om de ambitie te halen. Het bestuur van een pensioenfonds heeft de opdracht om hierin een balans te vinden die passend is voor alle belanghebbenden en voldoet aan de kaders van het FTK. Dat doet het na een dynamisch proces van afweging, met input van onder meer de pensioencommissie, ALM-adviseurs en beleggingscommissie.

Belangrijk is de vraag hoeveel risico een pensioenfondsbestuur bereid is te nemen. Dit beslist het bestuur. Dit gaat vooral over het risico op de lange termijn (halen van de ambitie), maar er zijn natuurlijk de fluctuaties op de markten (volatiliteit) die een stempel drukken op je resultaten. Deze dagelijkse schommelingen horen erbij.”

Is er met zoveel externe factoren nog wel speelruimte voor een fondsbestuur over?

“Een fonds met relatief veel oudere deelnemers zal defensiever beleggen dan een met jonge, waar nog langer de tijd is om rendement en risico te spreiden. Eigenlijk nemen fondsen de ruimte die nodig is, om binnen de kaders en de zo expliciet mogelijk gestelde risk appetite te sturen.”

Kan een beleggingsportefeuille bijdragen aan een gezonde dekkingsgraad?

“Ja, beleggen is nodig om voldoende rendement te halen om de pensioenambitie mogelijk te maken. Het rendement op een spaarrekening of beleggen in Nederlandse staatsleningen levert echt niet voldoende op. De premie is maar beperkt stuurbaar, dus een pensioenfonds zal beleggingsrisico moeten nemen. Dit doet een bestuur heel bewust binnen de kaders die de wet (FTK) en het fonds zelf stellen.

Dus een goed beleggingsrendement draagt zeker bij aan een gezonde dekkingsgraad. Toch zijn – ondanks goede rendementen op de beleggingen – de dekkingsgraden van de meeste pensioenfondsen de afgelopen jaren toch gedaald. Dit heeft alles te maken met de sterk gedaalde rente. De wet schrijft voor dat de verplichtingen moeten worden  gewaardeerd op basis van de huidige marktrente. Daalt deze rente, dan worden de verplichtingen boekhoudkundig meer waard. Omdat de meeste pensioenfondsen langlopende verplichtingen hebben, stijgen de verplichtingen door de sterk gedaalde rente veel harder dan de winsten die met de beleggingen kunnen worden gemaakt. Stijgt de rente, dan daalt de waarde van de verplichtingen en stijgt de dekkingsgraad.”

Is maatschappelijk verantwoord beleggen een must voor pensioenfondsen?

“Ja, persoonlijk vind ik het een must. Pensioenfondsen moeten in eerste instantie een financieel rendement behalen, dat is hun primaire taak. Maar dat ontslaat hen niet van de verplichting om ook te kijken hoe het enorme pensioenvermogen in Nederland zo duurzaam mogelijk kan worden belegd. Het is een fabeltje dat duurzaam beleggen minder rendement oplevert. Daarnaast is er een positieve invloed op de leefbaarheid van de wereld en kan je als lange termijn belegger een positieve maatschappelijke impact hebben. Deelnemers spreken hun pensioenfonds er steeds meer op aan waarin wordt belegd. Dat is een goede zaak. Ook worden pensioenfondsen steeds transparanter en zijn er benchmarks en ratings die pensioenfondsen beoordelen op hoe duurzaam ze beleggen. En sinds het klimaatakkoord in Parijs zien we dat toezichthouders ook meer aandacht hebben voor duurzaam beleggen, met name klimaatrisico. Een mooi voorbeeld van hoe financieel rendement, duurzaamheid en maatschappelijk rendement goed kunnen samen gaan vormen onze beleggingen in infrastructuur. Dit zijn hele lange termijn beleggingen (20 jaar of langer) in bijvoorbeeld windparken op zee en zonnepanelen. PGGM heeft onlangs geïnvesteerd in Solar City, een portefeuille met 38 duizend zonne-energiesystemen die staan opgesteld in 21 staten in de VS. De systemen zijn samen goed voor een geïnstalleerd vermogen van circa 275 megawatt.

Dat spreekt mensen aan: ze zien graag hoe hun eigen pensioengeld ‘werkt’. Daarom kiest men vaker voor beleggen in eigen land. Zelfs al is Nederland maar 1 procent van de wereldeconomie, er gaat veel meer dan 1 procent van de pensioengelden naar projecten in Nederland, gemiddeld zo’n 5 tot 10 procent.  Doel: laten zien hoe we bijdragen aan het oplossen van de grotere problemen in deze wereld, ook al valt elders ook grote impact te behalen. Deelnemers vinden het daarnaast ook gewoon fijn om de belegging te zien, er langs te rijden en te zien dat hun pensioengeld aan het werk is.”

Hoe denkt u dat het nieuwe pensioenstelsel het beleggingsbeleid van pensioenfondsen zal beïnvloeden?

“Weet u dan al hoe dat er precies uit gaat zien? Ik hoor dingen over individuele potjes, maar moeten die dan ook individueel inzichtelijk gemaakt worden, of zelfs individueel beheerd? Ik weet wel, los van alle complexiteit, dat het gecombineerd beheren van miljoenen individuele pensioenen een aanzienlijk kostentechnisch voordeel betekent vergeleken met allemaal losse potjes. Ik hoop dat het lange termijn karakter van pensioenfondsen blijft bestaan. Tot nu toe heeft regulering financiële marktpartijen zoals banken en verzekeraars gedwongen vooral naar de korte termijn te kijken. Probeer maar ergens een 30-jaars financiering te regelen bij een bank, nou succes! Pensioenfondsen kunnen juist vanwege hun lange termijn focus dergelijke projecten wel financieren en vervullen daarmee ook een maatschappelijk doel. Kijk maar eens hoe massaal pensioenfondsen in Nederlandse hypotheken met langere looptijden zijn gestapt. Als ze dat niet gedaan zouden hebben, dan zouden deze leningen wel eens duurder geweest kunnen zijn; banken moeten er immers veel kapitaal voor aanhouden en berekenen dit weer door aan de consument.”