De pensioensector is toe aan een frisse wind

Nederland mag blij zijn dat er een pensioen-mindset is. Het is een verworvenheid die we moeten koesteren. Dat vindt Denis Maessen, voorzitter van PZO-ZZP en spreker op het Pensioen Event. Met een achtergrond als politicoloog, jurist en econoom en ervaring met crisismanagement zit hij voor VNO-NCW in de SER. Maessen is zeer te spreken over deze pensioen-mindset. Maar die mindset in combinatie met trends van deze tijd geeft ook reden kritisch te zijn jegens de pensioenfondsen. Een frisse wind is hard nodig, vindt Maessen.

Het feit dat er in Nederland een pensioenbewustzijn is, vind ik heel positief. Het klinkt voor ons vanzelfsprekend, maar in heel veel delen van de wereld is dat niet het geval. Dat is een verworvenheid waar we blij mee mogen zijn.

En wat ik daarnaast waardeer is dat er nu, soms nog op kleinschalig niveau, wordt geëxperimenteerd met andere manieren van beleggen dan het klassieke beleggen. Dat vind ik goede ontwikkeling, want het beleggen in klassieke aandelen met rendementsdenken als vertrekpunt is voor een deel casino-welfare: vooral leuk voor de directeur van het casino maar per definitie niet de beste insteek voor de bezoekers. Een andere goede ontwikkeling is dat er langzamerhand meer ruimte komt voor de gedachte om pensioengeld voor het eigen woongenot in te zetten. Zodat mensen wonen in het huis betaald met het geld waar ze zelf voor gewerkt hebben. Dat zijn voorbodes van positieve ontwikkelingen.

Kanttekeningen heeft u ook. Wat is voor u de belangrijkste boodschap aan de bezoekers aan het Pensioen Event?

We hebben nu te maken met een achterhaald en verouderd pensioenconcept. De manier waarop we denken over pensioenen moet worden vernieuwd en van verdere verdieping worden voorzien. Er zitten een paar ingrediënten in concept achter het denken over pensioen. Belangrijke pijlers zijn het denken over de leeftijd of het moment waarop je met pensioen gaat, over degene die actief de pensioenregeling moet organiseren, de manier waarop het ingelegde geld wordt beheerd en de gewenste pensioenopbrengst.

 Waar zou het naar toe moeten, volgens u?

We gaan van een denken over een moment naar een denken over een pensioneringsproces; je faseert het in je eigen tijd en tempo, en of je nu bewust kiest of je het vermogen in eigen beheer opbouwt of het aan iemand toevertrouwt, belangrijk is dat je daar zelf een eigen keuze in hebt. De vraag hoe het wordt belegd, dat is aan jou en de partij met wie jij zaken wilt doen. En over hoeveel geld het uiteindelijk gaat, bepaal je ook zelf. Want jij weet wel van hoeveel je kunt rondkomen. De verantwoordelijkheid ligt bij het individu. Natuurlijk zit daar een onderkant aan, die we als maatschappij in acht willen houden, dat wordt door de AOW geregeld. Een belangrijk en te koesteren vertrekpunt

Hoe ziet u in dit kader de ZZP’ers?

Er zijn 900duizend huishoudens met een ZZP inkomen als hoofdinkomen. Zij wijken in de praktijk niet af van werknemers bij gedrag omtrent verzekeringen en pensioen. Ze werden de afgelopen periode gestigmatiseerd als profiteur. Dit op basis het gedrag van een kleine categorie die als werknemer eerst zeer magere verdiensten hadden en later als ondernemer min of meer gedwongen zich voor het zelfde werk lieten inhuren. Je hebt het hier over 5% van de populatie. De afgelopen tien jaar zagen we immers een uitstoot van werkenden, die voor een stevig deel – soms met gepaste tegenzin – als zelfstandigen zijn doorgegaan om hun inkomen te voorzien. Zij hebben echter eigenlijk een heel laag inkomen, en deden en doen nog steeds niets aan pensioen. Ze verdienen maximaal tussen de 22 en25 duizend euro per jaar in hun huishouden en hun beoogd pensioen is het aow’tje.

Maar gemiddeld genomen zijn de ZZP’ers goed bezig met hun pensioen, die getallen wijken op hoofdlijn niet ver af van de vijf miljoen huishoudens die werknemersinkomens als hoofdinkomen hebben. Die categorie ZZPhuishoudens is zich verder aan het professionaliseren, maar die moeten we wel de ruimte geven om aan hun eigen knoppen te draaien. Zij willen, bij wijze van spreken op een appje op de smartphone kunnen zien waar ze staan met hun eigen geld.

Dat is de reden dat ik, onder andere ook, in SERverband wel heb gezegd dat de discussie over het pensioen niet meer onafhankelijk gevoerd kan worden van de discussie over de gehele vermogenspositie van ondernemers met ook buffers voor onvoorzien, het aowlastenvraagstuk en het woonlastenvraagstuk. Een meer geïntegreerde kijk is nodig en ook in de praktijk moet die integratie van vermogensopbouw gefaciliteerd worden. Het heeft namelijk met elkaar te maken: de hypotheek moet worden afgelost en eenmaal in de stenen is het geld onbereikbaar. De pensioenpot moet gevuld – en ook aan dat geld mag je niet meer komen. En dan moeten ze ook nog een potje vullen voor ongevallen, de AOV. Nu dwingen allerlei regels en producten deze kwesties los van elkaar te bespreken. We weten echter dat het straks niet meer zal gaan zo, en stellen nu vooral het moment uit dat we ermee aan de gang gaan.

Wat ziet u als gevolg van de huidige patstelling?

‘De spanning neemt toe; men is het eens over de noodzaak om de stap vooruit te maken, maar je krijgt veel, in zekere zin belachelijke situaties. Het is bijvoorbeeld bijna taboe om kritiek te hebben op het portfolio van pensioenfondsen. Ze accepteren wel dat kritisch wordt gekeken naar het behaalde rendement, maar niet op de inhoudelijke manier waarop ze dat behalen. Terwijl ze bijvoorbeeld ook beleggen in wapenindustrie en fossiele brandstoffen waar dat tegen het zere been is van de eigenaren van het pensioen geld. Zij doen dit met volumes die veel groter zijn dan dat met ons nationaal beleid bijgestuurd kan worden. Je krijgt paradoxale situaties – stel je mensen voor die actievoeren bij een kolencentrale waar ze ook hopen dat hun pensioengeld aan de andere kant van het hek goed is belegd.’.

Die spanning wordt steeds zichtbaarder. Er moet dan ook een verbinding komen in de waardes waarmee wij over pensioen denken. Ik mis dat nu. Dat kan sterker. Dertien honderd miljard is natuurlijk een bedrag waarmee je echt wel een maatschappelijke ontwikkeling kunt sturen.

U pleit voor meer democratisch beheerd pensioengeld?

In elk geval is de snelheid van de huidige ontwikkeling niet goed voor de maatschappij. We moeten veel meer onze waarden doorleven, en de pensioenfondsen moeten dezelfde waardenhiërarchie hanteren als de rest van de maatschappij. Dan krijg je al meer gedragen beleid. Ik zie de trend dat degene die het geld genereert, meer zeggenschap wil over zijn centen. Doordat het in zulke grote systemen gaat, is die zeggenschap niet uit te oefenen. Dit terwijl alternatieven voorhanden zijn.

Dan wordt gezegd dat het gaat over de discussie collectief versus individu, maar dat vind ik niet juist. Alle individuën die ik ken, willen best in een collectief. Ze willen kunnen kiezen met wie ze in een collectief zitten en niet de verplichting om in museale systemen te participeren. Daarbij is het van groot belang dat ze degene in de ogen kunnen kijken die hun geld voor ze beheert, en ze willen gericht feedback kunnen geven op de beleggingsbeslissingen.

Goed, er zijn ledenraden, een participantenraad, en de mensen die in die bestuurlijke elite willen meedansen die dansen daarin mee, maar hebben nauwelijks impact. Het ontbreekt aan draagvlak voor de huidige systematiek. Duidelijk is de trend naar organiseren rond het individu en daar vandaan weer keuzes maken. Dat zie je bijvoorbeeld sterk bij de broodfondsen. Daar kiest iemand om onderdeel te zijn van de groep, en dat werkt heel goed. Ik benadruk graag het belang van meegaan in kansen van de nieuwe tijd. Over pensioenen en die sector heb ik me nog niet zo heel vaak uitgesproken. Daarom vind ik het heel leuk om bij het Pensioen Event mee te doen, al ben ik sceptisch over de snelheid van verandering.

Waarom?

Deze problemen kun je alleen maar oplossen door krachtig bestuur met een meerderheid van moderne bestuurders van buiten de sector die met hun voeten in de nieuwe tijd staan.