Barbara Baarsma: ‘Nederland heeft een bestedingscrisis’

Door Jantina Kamminga

Met een lezing over “de macro-economische stabiliteit van onze economie” trapte econome Barbara Baarsma de eerste dag van het Hypothekencongres af. Baarsma, directeur Sociaal Economisch Onderzoek (SEO), pleitte tijdens haar lezing om de vatbaarheid van de Nederlandse economie, de neergaande conjunctuur, te beperken.

Baarsma start haar lezing met een samenvatting van haar presentatie over het economisch aspect van de hypotheekrenteaftrek op het hypothekencongres van 2012, waar ze ook gastspreker was. Baarsma: ‘Maar waar ik het vandaag over ga hebben is “het instrument dat macro-economische instabiliteit van onze economie vergroot”. En daar is niet alleen de hypotheekrenteaftrek voor verantwoordelijk, maar ook andere instituties vanuit onze economie’. Volgens Baarsma geeft het aan waarom de economische groei zoveel lager is dan omringende landen en ook achterblijft op de potentie die onze economie heeft. Uit een sheet die Baarsma laat zien blijkt dat Nederland qua economische groei het alleen beter doet dan Spanje, Italië en Portugal.

‘Hoe komt het dat Nederland het gemiddeld slechter doet dan de andere Eurolanden?’, stelt Baarsma zichzelf de vraag. ‘Mijn betoog is dat het samenhangt met een bestedingscrisis die wordt versterkt door een aantal belangrijke instituties in onze economie: pensioenen, woningmarkt en banken.’

Woningmarkt
Volgens Baarsma zit het conjunctuurversterkende karakter van de woningmarkt vooral in de ontwikkeling van de woningprijzen. ‘Lagere prijzen leiden tot lagere bestedingen van huishoudens en zetten de woningmarkt op slot’, aldus Baarsma. ‘Daarnaast hangt het slot ook samen dat we in Nederland een zeer onderontwikkelde huursector hebben voor de midden- en hogere inkomens. Mensen blijven daarom in een te goedkope woningen, waardoor de doorstroming niet op gang komt’, vervolgt ze. Naast het ontbrekende middensegment op de huurmarkt spelen de dalende huizenprijzen mee. Hoewel het aantal transacties lijkt te verhogen, gaat de prijzendaling verder.

Banken
De Nederlandse economie is sterk afhankelijk van de banken, volgens Baarsma misschien wel sterker dan omringende landen. Dit komt deels omdat de enorme hypotheekschuld door banken moet worden gefinancierd. En anderzijds omdat het Midden Klein Bedrijf (MKB) in Nederland meer afhankelijk is van een bancair krediet doordat er nog weinig andere financieringsmogelijkheden zijn.

‘Een malaise in het MKB betekent minder leningen in het MKB en meer risicovollere leningen en dat zet de winst van de banken onder druk’, aldus Baarsma.

Pensioenstelsel
Baarsma vertelt dat we als Nederlander tot 70% van ons loon opsparen als pensioen. ‘Maar’, zegt Baarsma, ‘waarom zoveel, is dat tegen de armoede?’ Tegen de armoede is de AOW. Baarsma meldt dat het is omdat de overheid denkt dat we zelf onvoldoende verstandige keuzes maken. ‘Is het verstandig om deze verplichting op de leggen aan de hoge inkomens? Is dat niet een verantwoordelijkheid van de mensen zelf?’ aldus Baarsma.

Een andere optie is volgens Baarsma om de fiscale facilitering van de tweede pijler pensioenen te beperken tot een bepaald inkomen of om helemaal af te schaffen.

Oplossingen volgens Baarsma: versneld afbouwen hypotheekrenteaftrek en nationale hypotheek garantie. Een tijdelijk hypotheekinstituut. Stevig lobbyen voor een Europese bankenunie, volgens Baarsma zeer belangrijk. En een fundamentele heroriëntatie op ons pensioenstelsel, waaronder de verplichtstelling en de fiscale investering.

De overheid is wel op de goede weg, maar het is te langzaam en in te kleine stapjes.