Euroforum Blog Het kennis blog van Euroforum
De wereld van nanotechnologie komt voor steeds meer organisaties dichterbij. Nanotechnologie wordt nu al steeds meer toegepast in materialen, textiel, medische toepassingen, scanners, sensoren, levensmiddelen, chemische middelen, zonnecellen en nog vele andere producten.
Wij vroegen Harro van Lente, Professor Science and Technology Studies, Maastricht University en een van de docenten van de opleiding Inzicht in Nanotechnologie, naar de mogelijkheden, gevaren en toekomst van nanotechnologie.
Wat zijn de mogelijkheden van nanotechnologie?
Nanotechnologie is een zogenaamde ‘enabling technology’. Dat wil zeggen dat de technologie zelf niet los verkrijgbaar is, maar altijd een onderdeel is van producten of diensten. De reeks van producten of diensten is zeer uiteenlopend, van medische apparatuur, sensoren tot nieuwe materialen. De bijdrage van nanotechnologie is dan om nieuwe mogelijkheden toe te voegen: sterker, sneller, selectiever, enzovoorts. Dat is althans de belofte en er zijn vele voorbeelden dat het ook zo werkt, maar bij elk geval het altijd weer een kwestie van uitproberen. Hierbij kunnen allerlei verrassingen tevoorschijn komen, positief en negatief.
Welke aanpakken rondom nanotechnologie bestaan er en wat leveren die op?
Er zijn allerlei manieren om zicht te krijgen op de mogelijkheden en gevaren van nanotechnologie. In zogenaamde ‘technology assessment’ wordt de maatschappelijke potentie van een technische ontwikkeling onderzocht. Wat gaat het toevoegen, wat gaat het vervangen? Wat zijn mogelijke toekomstige routes? Wie gaat daar over beslissen en hoe komen de beslissingen tot stand? Wat is de rol van overheden, onderzoekers, bedrijven en NGO’s? Daarnaast zijn er inspanningen om de toxiciteit van deeltjes te bepalen, en onderzoek naar het opnemen van nanotechnologie in bestaande Nederlandse en Europese regulering.
Wat zijn de belangrijkste gevaren van nanotechnologie?
Het belangrijkste gevaar van nanotechnologie is dat we niet weten wat de gevaren zijn. Er is een grote mate van onzekerheid en de onzekerheid over gevaren heeft zelf allerlei gevaarlijke gevolgen – als we niet oppassen tenminste. Zo is het heel goed mogelijk dat we gevaren over het hoofd zien. Het is ook goed mogelijk dat gevaren veel te groot worden uitgemeten. Het is ook mogelijk – en voor een deel is dat reeds het geval – dat de verschillende inschattingen leiden tot een patstelling. Investeerders zullen bijvoorbeeld wachten tot er meer zekerheid ontstaat, maar omdat er geen investering is, is er ook geen ontwikkeling en zal ook niet vast te stellen zijn of er gevaren zijn.
Overigens bestaat er een opmerkelijke selectiviteit in de onrust over gevaren. Bij nanotechnologie gaat het dan meestal over giftige nanodeeltjes of nanotubes. Maar er zijn ook maatschappelijke gevaren. Indien nanotechnologische sensoren het mogelijk maken om, zeg, het beweeg- en eetpatroon van iedereen altijd te volgen en te beoordelen, is dat ook een gevaar. Want wat betekent deze informatie voor verzekeraars, voor werkgevers, voor huisartsen, voor burgers? Hoe gaat zo’n ontwikkeling de verantwoordelijkheden verschuiven?
Waarom is technologische assessment zo belangrijk?
Onderzoekers en ontwikkelaars van nanotechnologie hopen op een mooie toekomst van hun resultaten, in vervolgonderzoek en in toepassingen. Met zo’n mooie toekomst kunnen ze ook aandacht en financiering krijgen. En kunnen ze tijdig gaan samenwerken met anderen. Maar kloppen deze aannames wel? En worden misschien andere toepassingen niet over het hoofd gezien? Technology assessment kan hier nuttig zijn als ‘reality check’. Eén van de routes is om goed na te gaan wat de verhoopte toepassing zal betekenen in de sector waarin het moet gaan functioneren. Zullen toeleveranciers en afnemers overweg kunnen met de toepassing? Past het wel in de regelgeving? Kan het wel de strijd aan met concurrerende technologieën? En, bovenal, is het wel een wenselijke ontwikkeling en is een andere route misschien verstandiger?
Als we u op 1 maart 2020 opnieuw tegen komen, welke rol speelt nanotechnologie dan?
Als ik mezelf toesta om te speculeren: nanotechnologie als overkoepelend begrip zal in 2020 minder zichtbaar zijn, maar de verschillende technieken die nu gezien worden als ‘nanotechnologie’ zullen in vele producten en diensten aanwezig zijn. Net als ICT zal het een vanzelfsprekend en vaak ongezien aanwezig zijn. Nanocoatings, bijvoorbeeld, worden grootschalig gebruikt. De meest zichtbare en besproken toepassingen zijn in de gezondheidszorg. In ziekenhuizen, laboratoria en de farmaceutische industrie helpt nanotechnologie voor een omwenteling naar een nieuw paradigma: niet langer op basis van generieke middelen (voor iedereen, voor het hele lichaam) maar specifiek en op maat. Dit levert vele mogelijkheden, maar ook nieuwe discussies over grenzen van betaalbaarheid en solidariteit.
Dit leren cursisten van mij tijdens de opleiding Nanotechnologie:
Tijdens de opleiding Nanotechnologie leren de cursisten van mij om hun positie en strategie te bepalen in de opwinding die nanotechnologie met zich meebrengt. De opwinding over mogelijkheden en gevaren is de ene keer reëler dan de andere, maar het is onverstandig om te negeren. De verschillende aanpakken van ‘technology assessment’ hebben inmiddels veel ervaringen opgeleverd hoe het verstandiger kan.
3-daagse opleiding Inzicht in Nanotechnologie
Harro van Lenteis een van de docenten van de opleiding Inzicht in Nanotechnologie. Tijdens deze opleiding leert hoe u nanotechnologie-toepassingen kunt gebruiken in bestaande producten, productontwikkelingen en product-innovaties.
Meer informatie over de opleiding, het programma en de docenten vindt u op de website van Inzicht in Nanotechnologie.
